Rumianek – właściwości, działanie, zastosowanie i przeciwwskazania

Ludzie wykorzystywali go już w starożytnym Egipcie, gdzie uchodził za roślinę o działaniu łagodzącym i wspierającym regenerację, a później w Grecji i Rzymie, gdzie podawany był przy dolegliwościach trawiennych i napięciu nerwowym [11, 12]. Rumianek szybko trafił również do naszego lokalnego ziołolecznictwa i przez wieki pełnił funkcję podstawowego surowca w naparach stosowanych na bóle brzucha, skurcze, podrażnienia skóry i problemy z zasypianiem [1-4].

Współcześnie kwiat rumianku jest utożsamiany przede wszystkim z delikatnością. Ludzie nadal sięgają po niego przy dyskomforcie trawiennym, okresach wzmożonego stresu oraz stanach zapalnych skóry. Zioło, ze względu na swoje właściwości, od dawna znajduje też miejsce w kosmetyce: dodaje się je do produktów przeznaczonych do pielęgnacji skóry wrażliwej, skłonnej do zaczerwienień, a także do dermokosmetyków i preparatów łagodzących dla dzieci.

Rumianek – co to jest i jak wygląda?

Rumianek (Matricaria chamomilla), znany też jako rumianek pospolity, to jednoroczna roślina z rodziny astrowatych (Asteraceae). Osiąga zwykle wysokość od 15 do 60 cm i tworzy charakterystyczne koszyczki kwiatowe o białych płatkach i żółtym, wypukłym środku. W miarę kwitnienia środek staje się coraz bardziej stożkowaty i pusty w środku – to cecha, która odróżnia rumianek od podobnych gatunków. Roślina ma delikatne, pierzaste liście i charakterystyczny zapach, który wynika z wysokiej zawartości olejków eterycznych. Naturalnie rośnie w Europie i Azji Zachodniej, ale dziś występuje na całym świecie, zarówno dziko, jak i w uprawach. Surowcem zielarskim są koszyczki kwiatowe zbierane w okresie kwitnienia [4, 6].

Rumianek najlepiej rozwija się na słonecznych stanowiskach i glebach bogatych w składniki mineralne, choć potrafi rosnąć także na podłożach uboższych i piaszczystych. Często pojawia się na łąkach, polach uprawnych i nieużytkach, gdzie tworzy gęste płaty roślin. Jego charakterystyczny wygląd, zapach i puste w przekroju kwiatostany sprawiają, że łatwo odróżnić go od innych podobnych roślin z rodziny astrowatych, takich jak rumian polny czy złocień.

Właściwości rumianku

Do najważniejszych związków aktywnych zawartych w koszyczkach rumianku należą: chamazulen, bisabolol, apigenina, flawonoidy i kumaryny. To właśnie one odpowiadają za ich dobroczynne działanie.

Rumianek pospolity – właściwości:

• Silne właściwości przeciwzapalne – rumianek wpływa na obniżenie aktywności mediatorów stanu zapalnego, takich jak prostaglandyny i leukotrieny. Chamazulen i α-bisabolol hamują działanie enzymów odpowiedzialnych za rozwój reakcji zapalnych, m.in. COX-2 i 5-LOX. Dzięki temu roślina wspiera łagodzenie infekcji, podrażnień oraz stanów zapalnych w obrębie skóry, błon śluzowych i przewodu pokarmowego [1-4].


• Wspieranie pracy układu pokarmowego – związki zawarte w rumianku modulują pracę mięśni gładkich przewodu pokarmowego. Bisabolol i flawonoidy wykazują zdolność obniżania napięcia mięśniowego, co pomaga przy skurczach brzucha, wzdęciach, niestrawności i nadmiernej fermentacji jelitowej. Rumianek wspiera również regenerację błon śluzowych przewodu pokarmowego (w tym jamy ustnej), co ma znaczenie w stanach zapalnych żołądka i jelit [4].


• Działanie rozkurczowe – olejki eteryczne w rumianku zmniejszają aktywność kanałów wapniowych w mięśniach gładkich, co prowadzi do rozluźnienia ścian jelit. Mechanizm ten jest szczególnie przydatny przy bólach kolkowych, zespole jelita drażliwego oraz skurczach związanych ze stresem. Wspiera również kobiecy organizm w trakcie miesiączki, łagodząc skurcze mięśni gładkich macicy [4].


• Łagodzenie podrażnień skóry – rumianek działa kojąco dzięki obecności bisabololu, chamazulenu i matricyny, które zmniejszają zaczerwienienie, obrzęk i świąd. Roślina wspiera też procesy regeneracyjne skóry, dlatego trafia do preparatów dla skóry wrażliwej, reaktywnej, z tendencją do stanów zapalnych. Ekstrakty rumiankowe wspierają gojenie drobnych uszkodzeń naskórka, a także sprzyjać leczeniu stanów zapalnych skóry, wynikających także z atopowego zapalenia skóry (AZS) [5, 6, 14-16].


• Wpływ na profil lipidowy – badania z udziałem osób z cukrzycą wykazały, że regularne spożywanie naparów z rumianku wpływa na obniżenie stężenia cholesterolu LDL i trójglicerydów oraz podniesienie frakcji HDL. Mechanizm działania wiąże się z aktywnością antyoksydacyjną, wspieraniem metabolizmu lipidów i ochroną komórek wątroby [9].

Działanie rumianku

Właściwości lecznicze rumianku wynikają z obecności flawonoidów, związków seskwiterpenowych i olejku eterycznego, które wpływają na układ nerwowy, trawienny i skórę. To zioło najczęściej stosuje się przy napięciu nerwowym, skurczach brzucha, wzdęciach i podrażnieniach skóry, jednak wiele osób szuka odpowiedzi na pytania: na co działa rumianek, czy rumianek uspokaja i jak działa rumianek w praktyce. Poniżej znajdziesz najważniejsze obszary działania rumianku:

• Działanie uspokajające i wpływ na jakość snu – apigenina, jeden z głównych flawonoidów rumianku, wiąże się z receptorami GABA-A w mózgu, co sprzyja wyciszeniu i rozluźnieniu. Mechanizm ten przypomina działanie łagodnych środków uspokajających, ale nie wywołuje uzależnienia. Rumianek ułatwia zasypianie i poprawia jakość snu, także osobom z zaburzeniami rytmu dobowego [1, 3].


• Zmniejsza dyskomfort związany z układem pokarmowym – rumianek wykazuje działanie rozkurczowe i łagodzące na przewód pokarmowy. Obniża napięcie mięśni gładkich jelit, wspiera redukcję wzdęć i pomaga przy skurczach brzucha. Bisabolol i flawonoidy wspierają także regenerację błony śluzowej żołądka, co ma znaczenie w podrażnieniach przewodu pokarmowego i dyskomfortach pojawiających się po posiłkach [4].


• Wpływ na stan zapalny skóry i błon śluzowych – związki seskwiterpenowe zawarte w rumianku, zwłaszcza bisabolol i chamazulen, modulują odpowiedź zapalną, co łagodzi zaczerwienienia, obrzęki i podrażnienia. Rumianek działa kojąco na skórę wrażliwą i reaktywną, dlatego może być składnikiem preparatów łagodzących oraz produktów dla dzieci. Ekstrakty rumiankowe wykazują także pozytywny wpływ na procesy regeneracyjne skóry [5, 6, 14-16].


• Przynosi ulgę w trakcie bolesnej menstruacji – rumianek zawiera flawonoidy i związki seskwiterpenowe, które wpływają na napięcie mięśni gładkich. Dzięki temu wspiera rozluźnienie skurczów pojawiających się w trakcie menstruacji. Działanie to obejmuje m.in. zmniejszenie nadmiernego napięcia w obrębie macicy, co u wielu kobiet przekłada się na łagodniejsze odczuwanie bólu i mniejszy dyskomfort w podbrzuszu [13].

Zastosowanie rumianku

Rumianek do picia przy problemach trawiennych – pomaga przy wzdęciach, skurczach brzucha i dyskomforcie po posiłkach. Rumianek można pić na czczo, ponieważ działa łagodnie na żołądek [4].

Rumianek do picia na wyciszenie i sen – napar sprawdza się przy napięciu nerwowym i trudnościach z zasypianiem [1, 3].

Rumianek na twarz w formie toniku lub hydrolatu – łagodzą zaczerwienienie, podrażnienia i wspierają regenerację skóry wrażliwej i reaktywnej. Ekstrakty rumiankowe są także częstym składnikiem kosmetyków dla cery delikatnej [5, 6].

Zastosowanie rumianku w pielęgnacji skóry podrażnionej – okłady i napary sprawdzają się przy stanach zapalnych skóry, drobnych uszkodzeniach naskórka i swędzeniu [5, 6].

Rumianek w inhalacjach – parówki rumiankowe pomagają udrożnić nos i łagodzić podrażnienia towarzyszące infekcjom górnych dróg oddechowych dzięki obecności olejku eterycznego [4].

Codzienne stosowanie rumianku – wiele osób pyta, czy można pić rumianek codziennie. Napar jest łagodny i przy braku przeciwwskazań można stosować go na co dzień, zwłaszcza przy wrażliwym układzie pokarmowym i tendencji do napięcia nerwowego [1-4].

Ile parzyć rumianek?

Standardowo rumianek parzy się z użyciem wrzącej wody, 5-10 minut pod przykryciem, aby zachować olejek eteryczny i pełnię związków aktywnych. Możesz parzyć go dłużej, jeśli zależy Ci na mocniejszym naparze do okładów lub zastosowania zewnętrznego.

Rumianek: przeciwwskazania i skutki uboczne

Znamy już właściwości i zastosowanie rumianku. Przejdźmy teraz do ostrzeżeń!

Przeciwwskazania:

• Alergia na rośliny astrowate – osoby uczulone na bylicę, ambrozję, krwawnik lub inne rośliny z tej rodziny mogą reagować katarem siennym, świądem lub zmianami skórnymi [2].
• Stosowanie leków uspokajających lub nasennych – apigenina może nasilać ich działanie, dlatego warto zachować ostrożność [1, 3].
• Skłonność do alergii kontaktowych – kosmetyki z rumiankiem mogą podrażniać skórę bardzo wrażliwą lub uszkodzoną [5, 6].
• Ciąża – brak jest badań potwierdzających bezpieczeństwo wysokich dawek, dlatego zaleca się picie rumianku w niewielkich ilościach i unikanie mocnych ekstraktów [2].
• Niemowlęta z alergiami atopowymi – u najmłodszych dzieci wrażliwych alergicznie rumianek może wywołać reakcję uczuleniową [2].

Skutki uboczne:

• Reakcje alergiczne – najczęściej pojawiają się u osób uczulonych na rośliny astrowate; mogą obejmować wysypkę, świąd, pokrzywkę lub katar [2].
• Senność lub nadmierne wyciszenie – możliwe przy większych dawkach naparu, szczególnie u osób stosujących równolegle środki uspokajające [1, 3].
• Podrażnienie skóry po zastosowaniu zewnętrznym – może wystąpić po użyciu kremów, hydrolatów i okładów u osób ze skórą skrajnie wrażliwą [5, 6].
• Zaostrzenie objawów alergicznych – sporadycznie rumianek może wywołać reakcję krzyżową u osób uczulonych na pyłki bylicy lub ambrozji [2].

Rumianek FAQ

Oto najczęściej zadawane pytania o rumianek!

Czy można pić rumianek codziennie?

Tak. Rumianek można pić codziennie, ponieważ działa łagodnie na układ pokarmowy i nerwowy. Regularne picie naparu wspiera trawienie, redukuje napięcie oraz poprawia jakość snu dzięki obecności apigeniny oddziałującej na receptory GABA-A [1, 3, 4]. Ostrożność zaleca się jedynie osobom uczulonym na rośliny astrowate oraz tym, które stosują leki uspokajające [2].

Czy można pić rumianek na czczo?

Tak, picie rumianku na czczo jest bezpieczne. Rumianek działa kojąco na błony śluzowe przewodu pokarmowego, dlatego napar sprawdza się także rano, szczególnie u osób z wrażliwym żołądkiem lub skłonnością do wzdęć. Zawarte w nim związki seskwiterpenowe i flawonoidy wspierają trawienie, redukują napięcie mięśni gładkich jelit i łagodzą dyskomfort pojawiający się po nocnej przerwie pokarmowej [4].

Czy rumianek obniża ciśnienie?

Rumianek nie jest klasyfikowany jako zioło obniżające ciśnienie, jednak jego działanie uspokajające i rozluźniające może pośrednio wpływać na stabilizację ciśnienia u osób z napięciem nerwowym. Apigenina uspokaja, a chamazulen i bisabolol zmniejszają stan zapalny, co może wspierać ogólną równowagę organizmu [1-4]. Nie zastępuje to jednak leczenia nadciśnienia i nie powinno być traktowane jako metoda terapeutyczna.

Czy rumianek jest bezpieczny w ciąży?

Rumianek uważa się za zioło łagodne, jednak w ciąży najlepiej stosować go z umiarem. Brakuje badań potwierdzających bezpieczeństwo wysokich dawek rumianku i jego związków czynnych w ciąży. Zaleca się umiarkowane spożycie naparu i unikanie skoncentrowanych ekstraktów [2]. Delikatny napar na trawienie lub wyciszenie jest w porządku!

Źródła

1. 1. Effects of chamomile (Matricaria chamomilla L.) on sleep: a systematic review and meta-analysis of clinical trials. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/39106912/
2. 2. Chamomile: A systematic review of adverse events. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/40374153/
3. 3. The effect of oral chamomile on anxiety: A systematic review of clinical trials. https://doi.org/10.7762/cnr.2024.13.2.139
4. 4. A systematic review study of therapeutic effects of chamomile (Matricaria chamomilla L.). https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5074766/
5. 5. Traditional Use of Chamomile Flowers (Matricariae flos) in treatment of inflammatory skin disorders: review of literature data. https://prospects.wum.edu.pl/index.php/pps/article/view/215
6. 6. Matricaria chamomilla: an Updated Review on Biological and Therapeutic Properties. https://www.rjpharmacognosy.ir/article_183875_617c98c40bd1adf0caeb40f892628275.pdf
7. 7. Long-term chamomile (Matricaria chamomilla L.) treatment for generalized anxiety disorder: a randomized clinical trial. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/27912875/
8. 8. Effects of aromatherapy with Matricaria chamomile essential oil on anxiety and hemodynamic indices in patients with acute coronary syndrome: a randomized controlled trial. https://bmccentremedical.com/article/10.1186/s12906-023-04326-9
9. 9. The effect of chamomile intake on lipid profile in diabetics. https://journals.viamedica.pl/clinical_diabetology/article/view/72544
10. 10. The Effect of Matricaria chamomilla L. hydroalcoholic extract: antioxidant, anti-inflammatory and cardiovascular protective effects. https://bmrat.biomedpress.org/index.php/BMRAT/article/view/490
11. 11. Herbs in History: Chamomile. https://www.ahpa.org/herbs_in_history_chamomile
12. 12. German Chamomile Hydrosol. https://www.uottawa.ca/research-innovation/german-chamomile
13. 13. The Effect of Chamomile on Pain and Menstrual Bleeding in Primary Dysmenorrhea: A Systematic Review. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC8242407/
14. 14. Topical effects of Chamomilla Recutita in skin damage: A literature review. https://www.researchgate.net/publication/289263589_Topical_effects_of_Chamomilla_Recutita_in_skin_damage_A_literature_review
15. 15. Phytocompounds from chamomile (Matricaria recutita, L.) for the treatment of Atopic Dermatitis. https://rsdjournal.org/rsd/article/view/36804
16. 16. A Comprehensive Study of Therapeutic Applications of Chamomile. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC9611340/

Napisała Paula Masłoń