Brodziuszka wiechowata: właściwości, zastosowanie, przeciwwskazania

Andrographis to ziele o bardzo gorzkim smaku i intensywnym działaniu.

Od wieków jest stosowany w tradycyjnej medycynie ajurwedyjskiej, medycynie Siddha oraz TCM. Jego intensywne działanie wykorzystywano w gorączkach, osłabieniu, dolegliwościach trawiennych i stanach zapalnych. Wierzono, że brodziuszka ma działanie oczyszczające i wpływa na proces trawienia oraz przemianę materii.

W Tradycyjnej Medycynie Chińskiej miała „chłodzić” i równoważyć organizm. W wielu regionach Azji służyła również jako środek „odtruwający” po ukąszeniach węży i owadów oraz jako wsparcie w infekcjach sezonowych, związanych z monsunami i porą deszczową.

Botanicznie brodziuszka wiechowata jest jednoroczną rośliną z rodziny akantowatych. Pochodzi z Indii i Sri Lanki, ale rozpowszechniła się też w całej Południowo-Wschodniej Azji. Dziś rośnie dziko w wielu strefach tropikalnych i jest powszechnie uprawiana.

Surowcem pozyskiwanym z andrographis jest ziele, a najważniejszymi związkami aktywnymi, które w nim występują, są andrografolidy. Suplementy diety z brodziuszką to przede wszystkim kapsułki z ekstraktem i wyciągi na alkoholu.

Właściwości brodziuszki wiechowatej

Brodziuszka wiechowata to roślina o szerokim wpływie na odporność i układ pokarmowy. Wykazuje też właściwości przeciwzapalne w obrębie wielu narządów.

Brodziuszka wiechowata – działanie:

• wspiera układ odpornościowy

Ziele brodziuszki to fenomenalne wsparcie w walce z infekcjami. Jej wpływ na infekcje dróg oddechowych górnych został całkiem dobrze udokumentowany. Metaanaliza z 2017 r. [1] objęła badania z udziałem dorosłych i dzieci, co wskazuje na możliwość stosowania tej rośliny u najmłodszych. Autorzy podsumowali, że ekstrakty z brodziuszki skracają czas trwania infekcji i zmniejszają nasilenie objawów, takich jak kaszel, ból gardła i ogólne rozbicie.

Pozytywny wpływ andrograhis na przeziębienie wynika z tego, że roślina ta moduluje układ odpornościowy. Co to znaczy? Chodzi o to, że wzmacnia reakcję immunologiczną w odpowiedzi na patogeny, ale działa “wybiórczo”, a nie “masowo”. Celuje w podniesienie liczebności i aktywności komórek, które precyzyjnie sterują odpowiedzią immunologiczną. Takie komórki to przede wszystkim limfocyty T i T-helpers oraz szereg cytokin, które komunikują limfocyty między sobą.

W badaniu Rajanna i wsp. [2] sprawdzono, jaką dokładnie odpowiedź immunologiczną wywołuje ekstrakt z Andrographis paniculata. W badaniu wzięło udział 30 zdrowych, dorosłych ochotników. Wyniki były dość jednoznaczne!

• w wyniku przyjmowania brodziuszki wzrosła aktywność komórek NK, czyli komórek pierwszej linii obrony odpowiedzialnych za reakcję wrodzoną (nieswoistą)
• wzrosła liczba limfocytów T oraz T-helpers, które są kluczowe dla odporności adaptacyjnej (swoistej)
• zmienił się profil cytokin (wzrost IFN-γ, IL-4, spadek IL-2), co sugeruje lepszą regulację odpowiedzi immunologicznej, a nie jedynie jej pobudzenie

Co z tego wynika? Efekty te pokazują, że brodziuszka nie stymuluje masowo układu odpornościowego, tylko wspomaga jego odpowiedź w sposób uporządkowany. Poprawia reakcję na patogen (komórki NK, limfocyty T, T-helpers) i wzmacnia odpowiedź przeciwwirusową oraz produkcję przeciwciał (wzrost IFN-γ i IL-4). Dodatkowo ogranicza nadmierne namnażanie limfocytów T (spadek IL-2), zapobiegając tym samym reakcji zapalnej. [1, 2]

• efekt przeciwbakteryjny i przeciwwirusowy

W badaniach laboratoryjnych brodziuszka wykazała właściwości przeciwwirusowe. Jej związek główny, andrografolid<, hamuje namnażanie wirusów poprzez wpływ na etapy ich cyklu życiowego: ogranicza replikację materiału genetycznego i syntezę białek wirusowych.

W różnych modelach in vitro, w których komórki zakażano wirusami (m.in. wirusem grypy, enterowirusem EV71 czy HSV-1), obserwowano podobny efekt: gdy w środowisku komórek obecny był andrografolid lub ekstrakt z brodziuszki, zakażeniu ulegała mniejsza liczba komórek niż w próbach kontrolnych. Komórki te wykazywały ponadto wyższą przeżywalność i mniej uszkodzeń w porównaniu z komórkami zakażonymi bez ekstraktu z brodziuszki. [3]

Badania laboratoryjne pokazują też, że ekstrakt z brodziuszki wiechowatej wykazuje silne właściwości przeciwbakteryjne. Sporządzone z niej ekstrakty hamowały wzrost zarówno bakterii gram-dodatnich (szczególnie Staphylococcus aureus), jak i gram-ujemnych, takich jak E. coli czy Pseudomonas aeruginosa. Za efekt odpowiada działanie andrografolidów, które: uszkadzają błony komórkowe bakterii, spowalniają namnażanie się komórek bakteryjnych, utrudniają ich rozwój i zakłócają ich metabolizm. [4, 5]

• szeroki efekt przeciwzapalny

Brodziuszka wykazuje silne działanie przeciwzapalne, które potwierdzono w wielu modelach badawczych. Co ważne, nie działa „punktowo”, ale wpływa na kilka obszarów organizmu naraz. W badaniach nad andrografolidem – głównym związkiem aktywnym brodziuszki – wykazano, że pomaga on łagodzić stany zapalne w jelitach, szczególnie te związane z podrażnieniem błony śluzowej i nadmierną aktywacją układu odpornościowego. W modelach wątrobowych zmniejszał stan zapalny wątroby i ochronił komórki przed uszkodzeniem.

Działanie przeciwzapalne obserwowano także w płucach – andrografolid ograniczał tam reakcję zapalną wywołaną infekcją lub podrażnieniem. Podobne efekty opisywano w badaniach nad stawami, gdzie brodziuszka zmniejszała nasilenie procesów, które odpowiadają za degradację chrząstki i rozwój bólu. W modelach neurologicznych z kolei chroniła komórki nerwowe przed stanem zapalnym i stresem.

Łącznie wyniki te wskazują, że brodziuszka działa przeciwzapalnie w sposób szeroki i wielokierunkowy, wpływając zarówno na tkanki (np. jelita, płuca, stawy), jak i komórki odpowiedzialne za reakcje zapalne. [6]

• wpływ na układ pokarmowy

Właściwości lecznicze tej rośliny obejmują również układ trawienny i wątrobę. Brodziuszka, od wieków stosowana w tradycyjnej medycynie, przydaje się jako pomoc w dolegliwościach ze strony układu pokarmowego. Jej gorzki smak jest wskaźnikiem tego, że roślina pobudza wydzielanie enzymów trawiennych. Warto zatem wykorzystać brodziuszkę wiechowatą podczas posiłków jako roślinny aperitif.

Brodziuszka wiechowata na jelita

W tradycyjnej medycynie brodziuszka była jednym z kluczowych ziół „na jelita”. Stosowano ją przy biegunkach, stanach zapalnych i problemach z perystaltyką.

Brodziuszka wiechowata na jelita – jak działa?

• łagodzi stany zapalne jelit – w modelach zapalenia okrężnicy ekstrakt zmniejszył podrażnienie błony śluzowej, redukował nadmierną aktywację układu odpornościowego i chronił komórki jelit przed uszkodzeniem. To pokrywa się z jej tradycyjnym zastosowaniem przy biegunkach i zapaleniach jelit. [7]


• wpływa na motorykę jelit – ekstrakt działa dwufazowo: w niskich dawkach zmniejsza skurcze (co tradycyjnie wykorzystywano przy biegunkach), a w wyższych dawkach pobudza perystaltykę. [8]


• wspiera trawienie dzięki goryczom – w tradycyjnych systemach medycznych brodziuszkę opisuje się jako „tonik żołądkowy”, czyli roślinę, która pobudza wydzielanie soków trawiennych, poprawia apetyt i wspiera trawienie cięższych posiłków.

Brodziuszka wiechowata – na co pomaga?

• przeziębienie
• infekcje górnych dróg oddechowych (kaszel, ból gardła, katar, gorączka)
• wzmacnianie działania antybiotyków
• biegunka o podłożu infekcyjnym
• brak apetytu
• niestrawność i uczucie ciężkości po jedzeniu
• stany zapalne jelit
• stany zapalne stawów
• problemy skórne o podłożu zapalnym
• stany zapalne wątroby

Brodziuszka wiechowata – zastosowanie

Wskazania do stosowania brodziuszki wiechowatej obejmują wszystkie wymienione wyżej problemy.

W klasycznych opisach zaleca się stosowanie rośliny przede wszystkim w leczeniu infekcji górnych dróg oddechowych, gorączki, stanów zapalnych oraz dolegliwości ze strony układu pokarmowego. Współcześnie ziele brodziuszki wiechowatej i ekstrakt z brodziuszki wiechowatej wykorzystuje się głównie:

• przy przeziębieniu i infekcjach dróg oddechowych
• przy stanach zapalnych
• przy niestrawności i uczuciu ciężkości po jedzeniu

Jak stosować ekstrakty z brodziuszki?

Najczęściej stosuje się ekstrakty standaryzowane, dostępne zazwyczaj w kapsułkach. Typowa porcja to 300–400 mg ekstraktu, przyjmowana raz lub dwa razy dziennie (np. preparaty 60 kapsułek, gdzie jedna kapsułka zawiera 300–400 mg).

Ważne: stosuj zgodnie z zaleceniami producenta, ponieważ różne ekstrakty mają różną zawartość andrografolidów – to one decydują o sile działania.

Brodziuszka może być przyjmowana krótko- i średnioterminowo. Szczególnie zalecana jest w trakcie infekcji – przez cały okres jej trwania oraz profilaktycznie, lub przy problemach trawiennych.

W przypadku przyjmowania leków przeciwzakrzepowych należy skonsultować się z lekarzem przed rozpoczęciem stosowania.

Brodziuszka wiechowata – przeciwwskazania

• ciąża
• karmienie piersią
• stosowanie leków przeciwzakrzepowych
• planowane zabiegi chirurgiczne
• nadwrażliwość na rośliny z rodziny akantowatych
• wystąpienie biegunki lub innych działań niepożądanych ze strony układu pokarmowego

Brodziuszka wiechowata – interakcje z lekami

• leki przeciwzakrzepowe (np. warfaryna, heparyny) – możliwe nasilenie działania
• leki przeciwpłytkowe (np. aspiryna, klopidogrel) – teoretycznie większe ryzyko krwawienia
• preparaty ziołowe o działaniu przeciwzakrzepowym – sumowanie efektu

Brodziuszka wiechowata – skutki uboczne

• biegunka
• bóle brzucha
• nudności
• uczucie dyskomfortu ze strony układu pokarmowego
• rzadko: bóle głowy lub zmęczenie
• reakcje alergiczne (sporadycznie)

Źródła:

1. 1. Andrographis paniculata (Chuān Xīn Lián) for symptomatic relief of acute respiratory tract infections in adults and children: A systematic review and meta-analysis. https://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371%2Fjournal.pone.0181780
2. 2. Immunomodulatory effects of Andrographis paniculata extract in healthy adults – An open-label study. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC8377179/
3. 3. Antiviral Activities of Andrographolide and Its Derivatives: Mechanism of Action and Delivery System. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC8619093/
4. 4. Antibacterial activity of Andrographis paniculata (Burm. f.) Wall ex Nees leaves against clinical pathogens. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0974694313002193
5. 5. Antimicrobial activity of Andrographis paniculata. https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0367326X0300159X
6. 6. Andrographolide, a natural anti-inflammatory agent: An Update. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC9551308/
7. 7. Andrographis paniculata (Burm. f.) Wall. ex Nees: A Review of Ethnobotany, Phytochemistry, and Pharmacology. https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1155/2014/274905
8. 8. Effects of Andrographis paniculata leaf extract on gastrointestinal muscles. https://www.interesjournals.org/articles/effects-of-andrographis-paniculata-leaf-extract-on-gastrointestinal-muscles.pdf

Napisała Danka Błaszczak