Kurkumina: właściwości, działanie i przeciwwskazania

Kurkuma, nazywana szafranem indyjskim, jest przyprawą o intensywnie żółtej barwie i wyjątkowych właściwościach prozdrowotnych. Kłącze to od wieków jest cenione zarówno w tradycyjnej medycynie Wschodu, jak i współczesnych badaniach naukowych.

Zainteresowanie kurkuminą stale rośnie – ze względu na wszechstronne działanie biologiczne. Od właściwości przeciwzapalnych i przeciwutleniających, po potencjał w profilaktyce chorób metabolicznych i neurodegeneracyjnych. Nic dziwnego, że zyskała miano naturalnego panaceum i stała się obiektem badań na całym świecie.

Czym właściwie jest kurkumina? Jak działa na organizm człowieka? I dlaczego, mimo ogromnego potencjału terapeutycznego, jej biodostępność stanowi tak duże wyzwanie? W tym artykule omówimy szerzej temat tego związku i dowiemy się, czemu zawdzięcza miano “złota Indii”.

Co to jest kurkumina?

Kurkumina to naturalny związek chemiczny należący do grupy polifenoli, który odpowiada za charakterystyczny złocisto-żółty kolor kłącza ostryżu długiego (Curcuma longa) [1, 3]. Stanowi najcenniejszy składnik aktywny kurkumy i to głównie on odpowiada za jej prozdrowotne działanie [4, 6]. Choć nazwy: kurkuma i kurkumina często są używane zamiennie, nie są tym samym – kurkuma to przyprawa pozyskiwana z kłącza rośliny, natomiast kurkumina to jeden z jej składników bioaktywnych, stanowiący około 2-5% suchej masy [1, 3, 5].

Podczas gdy sproszkowana kurkuma zawiera także inne związki, takie jak olejki eteryczne, demetoksykurkumina i bisdemetoksykurkumina, to właśnie kurkumina odpowiada za większość efektów biologicznych przypisywanych tej przyprawie [3, 6, 8]. Wykazuje silne działanie przeciwzapalne, antyoksydacyjne (chroni komórki przed stresem oksydacyjnym, wywołanym przez reaktywne formy tlenu), wspiera mechanizmy opóźniające starzenie organizmu a także wspiera procesy detoksykacyjne organizmu [4, 7, 9].

Kurkumina – właściwości zdrowotne

Działanie kurkuminy od lat przyciąga uwagę naukowców i miłośników naturalnych metod wspierania zdrowia. Kurkumina, włączona do diety jako uzupełnienie odpowiedniego żywienia i zdrowego trybu życia, a nie ich zamiennik, wspiera organizm na kilka różnych sposobów.

Najważniejsze właściwości kurkuminy to:

• Pobudzanie neurogenezy i neuroplastyczności – kurkumina wykazuje działanie zwiększające poziom BDNF (Brain-Derived Neurotrophic Factor) – białka, które stymuluje rozwój nowych neuronów i połączeń nerwowych. BDNF odpowiada także za pamięć długotrwałą, uczenie się oraz regulację nastroju. Obniżony poziom tego białka sprzyja m. in. rozwojowi choroby Alzheimera, Parkinsona czy depresji, ale nie jest jedynym czynnikiem wpływającym na ich występowanie [4, 5, 12]. Ta substancja pochodzenia roślinnego pomaga w regeneracji mózgu także osób doświadczonych długoletnim stosowaniem substancji psychoaktywnych, które często zmagają się z pogorszeniem funkcji poznawczych i rozregulowaniem układu nagrody [15, 16].


• Działa ochronnie na mózg – kurkumina wykazuje silne właściwości neuroprotekcyjne dzięki zdolności do neutralizowania wolnych rodników oraz ograniczania stresu oksydacyjnego w neuronach. Hamuje procesy zapalne w układzie nerwowym poprzez regulację aktywności NF-κB oraz obniżenie poziomu cytokin prozapalnych. Wspiera również mechanizmy naprawcze komórek nerwowych, co poprawia odporność neuronów na uszkodzenia związane m.in. z procesami neurodegeneracyjnymi [6, 10].


• Pozytywny wpływ na nastrój – kurkumina wspiera regulację nastroju dzięki zwiększeniu poziomu BDNF oraz redukcji stanu zapalnego, który odgrywa rolę w patogenezie depresji. Jej działanie przeciwzapalne i antyoksydacyjne sprzyja prawidłowej komunikacji między neuronami oraz poprawie funkcjonowania osi jelito-mózg, co wpływa na stabilizację emocji. [6, 12].


• Wyciszanie reakcji zapalnych – badania wykazują, że kurkumina wpływa na zwiększenie syntezy glutationu – kluczowego antyoksydantu w naszym ciele. Glutation “łagodzi” nadmierną odpowiedź zapalną organizmu [11]. Hamuje aktywność czynnika NF-κB, który odpowiada za rozwój reakcji zapalnych i immunologicznych [3, 4, 9]. Te właściwości można zauważyć zwłaszcza w obrębie jelit, gdyż kurkumina słabo się wchłania z przewodu pokarmowego. Dzięki temu osiąga wysokie stężenie bezpośrednio w jelitach, działając miejscowo na nabłonek jelitowy, a także ogranicza napływ komórek zapalnych (m.in. neutrofili i makrofagów) do ściany jelita poprzez modulację cytokin, co dodatkowo redukuje lokalne zapalenie [4, 9, 11].


• Wspieranie układu odpornościowego – kurkumina wykazuje zdolność do zmniejszania produkcji cytokin prozapalnych, a także wpływa na dojrzewanie oraz aktywność komórek odpornościowych (makrofagów, limfocytów T i B oraz komórek NK). Dzięki temu pomaga organizmowi w walce z infekcjami i stanami zapalnymi [4, 9].


• Potencjalne działanie przeciwnowotworowe – dzięki zahamowaniu aktywności czynnika NF-κB, zmniejszona jest ekspresja genu COX-2. Skutkiem jest obniżenie ilości prostaglandyn PGE₂, które odpowiadają za wzrost i przeżycie komórek nowotworowych. Kurkumina może znacznie minimalizować rozwój komórek nowotworowych, wspierać ich naturalny rozpad (apoptozę) i ograniczać angiogenezę – tworzenie się nowych naczyń krwionośnych w guzach. Kurkumina nie jest lekiem, jednak może stanowić element profilaktyki przeciwnowotworowej oraz wsparcie organizmu w trakcie chemioterapii [5, 6, 10, 13, 14].


• Korzystny wpływ na metabolizm – kurkumina wpływa na zwiększenie wrażliwości tkanek na insulinę, obniża stężenie glukozy oraz „złego” cholesterolu LDL i trójglicerydów, a jednocześnie podnosi poziom frakcji HDL. Redukuje powstawanie nacieków tłuszczowych na ścianach tętnic. Dzięki temu sprzyja utrzymaniu prawidłowego metabolizmu i zmniejsza ryzyko rozwoju cukrzycy typu 2 oraz chorób sercowo-naczyniowych [6, 7, 8, 9].

Kurkumina – dawkowanie

Kurkumina, mimo swoich prozdrowotnych właściwości, ma jedną istotną wadę – bardzo słabo wchłania się w organizmie. Z tego powodu sposób jej przyjmowania ma ogromne znaczenie dla skuteczności działania [4, 6, 7]. Jest związkiem, który słabo rozpuszcza się w wodzie. Dodatkowym minusem jest jej szybki metabolizm i usuwanie z organizmu, dlatego sama w sobie ma niską biodostępność – tylko niewielka jej ilość trafia do krwiobiegu [7]. Aby zwiększyć jej przyswajalność, często łączy się ją z innymi substancjami, z których najskuteczniejszą jest piperyna, czyli naturalny składnik ekstraktu z owoców pieprzu czarnego (Piper nigrum).

Dopuszczalne dzienne spożycie wynosi 500–2000 mg (nie należy przekraczać zalecanej dziennej porcji) czystej kurkuminy dziennie są uznawane za bezpieczne i skuteczne u dorosłych [5, 6]. W diecie, w formie przyprawy, ilości są oczywiście mniejsze, ale regularne spożycie ma również korzystne działanie profilaktyczne [1, 2]. W przypadku suplementów diety, warto wybierać preparaty, które zawierają wysokiej jakości ekstrakty z kurkumy, standaryzowane na 95% kurkuminoidów. Najlepiej wybierać także kurkuminę w formach o zwiększonej biodostępności – np. z dodatkiem piperyny, fosfolipidów lub w postaci nanocząsteczek [7, 10].

Rola piperyny

Najlepsze efekty uzyskasz przyjmując kurkuminę z piperyną – np. w postaci suplementów (Kurkumina z piperyną) lub po prostu dodając do potraw kurkumę z odrobiną pieprzu. Dlaczego?

• Piperyna zwiększa biodostępność kurkuminy nawet 20-krotnie.
• Hamuje enzymy wątrobowe odpowiedzialne za zbyt szybki rozkład kurkuminy.
• Ułatwia jej przenikanie przez błony komórkowe, dzięki czemu więcej substancji czynnej trafia do krwi [6, 7].

O czym jeszcze pamiętać, przyjmując suplement z kurkuminą?

Nie bez znaczenia jest także to, kiedy przyjmujesz kapsułkę. Najlepsze efekty osiągniesz, gdy:

• Będziesz spożywać ją w towarzystwie (najlepiej zdrowych) tłuszczów.
• Zadbasz o regularność, najlepiej przyjmować codziennie w małych porcjach.
• Kurkuminę będziesz przyjmować po posiłku – tym samym zminimalizujesz ryzyko podrażnienia żołądka [4, 6, 7].

Kurkumina – opinie lekarzy i świata nauki

Kurkumina od dawna przyciąga uwagę lekarzy i naukowców. Widziany w niej potencjał zdrowotny jest duży, jednak specjaliści podkreślają, że potrzebne są dalsze, solidnie zaprojektowane badania kliniczne [1, 4, 5, 6].

Dotychczasowe wyniki pokazują, że kurkumina wykazuje szerokie spektrum działania. Pomaga m.in. obniżać poziom markerów zapalnych, takich jak CRP, IL-6 czy TNF-α, łagodzi objawy chorób zapalnych jelit i może przynosić ulgę osobom cierpiącym na chorobę zwyrodnieniową stawów [1, 3, 9]. Warto jednak pamiętać, że jej działanie zależy w dużej mierze od biodostępności, czyli tego, ile kurkuminy faktycznie trafia do krwiobiegu [7].

Specjaliści często podkreślają, że kurkumina najlepiej sprawdza się jako wsparcie leczenia, zwłaszcza przy chorobach o podłożu zapalnym, problemach metabolicznych czy w profilaktyce starzenia komórek [4, 6, 10]. Nie jest jednak lekiem pierwszego wyboru – skuteczność zależy od formy preparatu, dawki, czasu stosowania oraz indywidualnych cech organizmu.

Kurkumina – przeciwwskazania i skutki uboczne

O jakich przeciwwskazaniach do stosowania kurkuminy i skutkach ubocznych powinniśmy pamiętać?

Możliwe skutki uboczne

Kurkumina jest uznawana za bezpieczną substancję, jednak jej nadmierne spożycie lub długotrwała suplementacja może powodować pewne działania niepożądane, takie jak:

• Bóle brzucha i wzdęcia.
• Zgaga lub refluks żołądkowy.
• Biegunka, nudności lub uczucie dyskomfortu w żołądku.
• Reakcje alergiczne (np. wysypka, świąd, obrzęk).
• Obniżenie krzepliwości krwi, co może nasilać działanie leków przeciwzakrzepowych.
• Możliwe wzmocnienie efektu leków przeciwcukrzycowych i obniżających cholesterol [4, 6, 7].

Przeciwwskazania

• Ciąża i karmienie piersią.
• Zaburzenia krzepnięcia.
• Choroby dróg żółciowych.
• Wrzody żołądka i dwunastnicy.
• Stosowanie leków przeciwcukrzycowych, przeciwzakrzepowych, obniżających cholesterol.
• Nadwrażliwość, alergia na kurkumę lub rośliny z rodziny imbirowatych (Zingiberaceae).

Źródła:

1. 1. Kurkuma – roślinne panaceum. https://nowywszechswiat.ptpk.org/index.php/wszechswiat/article/view/177/84
2. 2. Kurkuma – złoto Indii. https://wszechswiat.ptpk.org/index.php/wszechswiat/article/view/344/223
3. 3. Kurkumina – prozdrowotny barwnik kurkumy. http://www.phie.pl/pdf/phe-2015/phe-2015-2-414.pdf
4. 4. Curcumin and Health. https://www.mdpi.com/1420-3049/21/3/264
5. 5. Clinical studies with curcumin. https://link.springer.com/chapter/10.1007/978-0-387-46401-5_21
6. 6. Curcumin: A Review of Its Effects on Human Health. https://www.mdpi.com/2304-8158/6/10/92?uid=65253c6d6
7. 7. Bioavailability of Curcumin: Problems and Promises. https://pubs.acs.org/doi/abs/10.1021/mp700113r
8. 8. Curcumin and obesity. https://iubmb.onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1002/biof.1074
9. 9. Curcumin in inflammatory diseases. https://iubmb.onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1002/biof.1066
10. 10. Curcumin: From ancient medicine to current clinical trials. https://link.springer.com/article/10.1007/s00018-008-7452-4
11. 11. Curcumin induces glutathione biosynthesis and inhibits NF-kappaB activation and interleukin-8 release in alveolar epithelial cells: mechanism of free radical scavenging activity. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/15650394/
12. 12. Co-Administration of Iron and a Bioavailable Curcumin Supplement Increases Serum BDNF Levels in Healthy Adults. https://www.mdpi.com/2076-3921/9/8/645
13. 13. Clinical effects of curcumin in enhancing cancer therapy: A systematic review. https://bmccancer.biomedcentral.com/articles/10.1186/s12885-020-07256-8
14. 14. Kurkumina, indolo-3-karbinol i resweratrol w chemoprewencji raka sutka. https://www.czytelniamedyczna.pl/4335,kurkumina-indolo3karbinol-i-resweratrol-w-chemoprewencji-raka-sutka.html
15. 15. Unraveling the protective effects of curcumin against drugs of abuse. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/38726155/
16. 16. Pharmacological and Molecular Evidence of Neuroprotective Curcumin Effects Against Biochemical and Behavioral Sequels Caused by Methamphetamine: Possible Function of CREB-BDNF Signaling Pathway. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/34917292/

Napisała Paula Masłoń