Berberyna: właściwości, działanie przeciwwskazania. Na co działa berberyna?

Są to rośliny, które stosowano w Ajurwedzie i Tradycyjnej Medycynie Chińskiej już przeszło 3000 lat temu. Wtedy jeszcze nie znano berberyny, ale już korzystano z jej dobroczynnych właściwości.

Berberyna jest substancją, o której mówi się głównie w kontekście metabolizmu – i nie bez powodu. Ten żółty alkaloid roślinny przyciąga uwagę naukowców ze względu na swój wpływ na poziom glukozy, insulinę, poziom cholesterolu i zdrowie wątroby. Dodatkowym jej atutem jest działanie przeciwdrobnoustrojowe i właściwości przeciwzapalne.

Berberyna – na co się ją stosuje? Jakie ma właściwości zdrowotne, jak działa, jak się wchłania i kto powinien stosować ten suplement diety? Odpowiedzi znajdziesz w tym artykule!

Co to jest berberyna?

Berberyna to należy do grupy alkaloidów zwanych protoberberynami. Występuje w wielu roślinach z rodziny Berberidaceae i Ranunculaceae: przede wszystkim w berberysie zwyczajnym (Berberis vulgaris), berberysie indyjskim (Berberis aristata), mahonii ostrolistnej (Mahonia aquifolium) oraz cynowodzie chińskim (Coptis chinensis). To właśnie te gatunki stanowią główne źródła berberyny wykorzystywanej we współczesnych suplementach i badaniach klinicznych.

Berberyna w czystej postaci przybiera postać intensywnie żółtego, gorzkiego proszku. Barwa ta wynika z obecności sprzężonych pierścieni aromatycznych w jej strukturze chemicznej – to właśnie dzięki nim rośliny zawierające berberynę stosowano dawniej jako naturalny barwnik. Jej forma jonowa zaś sprawia, że tworzy sole (najczęściej chlorowodorek, czyli berberyna HCl), a jej rozpuszczalność w wodzie jest ograniczona, co ma ogromne znaczenie dla biodostępności tego związku. [1, 2, 3]

Wiesz już, czym jest berberyna. Teraz warto odpowiedzieć na pytanie – na co warto ją stosować?

Berberyna – właściwości

Berberyna to substancja o szerokim spektrum działania, które zostało dobrze udokumentowane badaniami klinicznymi. Jej najlepiej przebadaną właściwością leczniczą jest zdolność do regulowania poziomu cukru we krwi.

• berberyna wpływa na poziom glukozy, insuliny oraz wskaźnik HOMA-IR

Metaanaliza z 2022 roku [4] objęła 37 badań i ponad 3000 osób cierpiących na cukrzycę typu 2. Przyjmowali oni berberynę codziennie w zakresie czasu od 14 dni do 6 miesięcy. Typowa dawka wynosiła 900-2400 mg na dobę.

Wyniki pokazały, że suplementacja berberyną obniżyła poziom glukozy we krwi badanych (około -15 mg/dL), poziom hemoglobiny glikowanej (-63%), a także poziom glukozy po dwóch godzinach od posiłku.

Co ciekawe, ani sama berberyna, ani jej połączenie z lekami przeciwcukrzycowymi nie zwiększało ryzyka hipoglikemii.

Jeszcze nowsza metaanaliza – z 2024 roku [5], obejmująca tym razem 50 prób klinicznych i ponad 4000 pacjentów, wykazała, że berberyna połączona z lekami przeciwcukrzycowymi nie tylko reguluje parametry glukozy, ale wpływa też pozytywnie na poziom insuliny we krwi i wskaźnik HOMA-IR. Wskaźnik ten odzwierciedla wrażliwość tkanek na insulinę, a zatem berberyna dodana do klasycznej terapii pomaga jeszcze bardziej zmniejszyć insulinooporność.

• berberyna pomaga uregulować cholesterol

Berberyna wykazuje też korzystny wpływ na poziom cholesterolu i trójglicerydów we krwi.

Metaanaliza z 2023 roku [6] pokazała, że berberyna może przyczyniać się do poprawy parametrów lipidowych, czyli cholesterolu całkowitego i LDL oraz triglicerydów. W badaniach efekt ten był umiarkowany, ale istotny. W niewielkim stopniu berberyna podniosła także poziom cholesterolu HDL.

U pacjentów z zaawansowaną hiperlipidemią berberyna sama w sobie może okazać się niewystarczająca, aby poprawić wyniki. Jednak połączenie jej z innymi preparatami na cholesterol lub z farmakoterapią może przynieść wymierne efekty.

• berberyna na odchudzanie

Okazuje się, że berberyna może pomagać w redukcji masy ciała osobom otyłym lub z nadwagą.

Metaanaliza z 2020 r. [7] objęła ponad 800 uczestników z nadwagą lub otyłością. Przyjmowali oni 500- 1500 mg berberyny dziennie przez 8-16 tygodni. Co bardzo ważne, zalecano im, aby utrzymali swój dotychczasowy styl życia – czyli nie byli na żadnej diecie, ani nie podejmowali aktywności fizycznej. W efekcie uczestnicy stracili średnio o 2 kg z tkanki tłuszczowej. Pokazuje to, że wpływ berberyny na metabolizm jest na tyle silny, że wspomaga ona odchudzanie nawet bez diety. Jednak pamiętajmy, że badane osoby miały niezdrową masę ciała – u osób z normalną masą ciała ten efekt może się zatem nie pojawić. Po drugie – takie 2 kg dla osób z otyłością to jak kropla w morzu… A więc berberyna zdecydowanie nie rozwiązuje problemu i nie zastępuje odchudzania. Może jednak stanowić fantastyczny dodatek do tego procesu!

• silne działanie antybakteryjne

Berberyna działa antybakteryjnie, co pokazało dotychczas wiele badań laboratoryjnych. W przeprowadzonych eksperymentach zaobserwowano, że berberyna zabija szerokie spektrum bakterii, w tym szczepy lekooporne: Staphylococcus aureus, Acinetobacter baumannii, Pseudomonas aeruginosa – to tylko niektóre z nich. Berberyna nie tylko niszczy ściany oraz błony komórkowe bakterii i dezintegruje ich wnętrze, lecz także rozrywa biofilmy bakteryjne i hamuje ich powstawanie. Biofilm to mechanizm przetrwania bakterii – tarcza, która chroni całe skupiska bakterii, umożliwia im komunikację między sobą i sprawia, że są nawet 1000 razy bardziej odporne na antybiotyki. [8, 9]

Dodatkowo berberyna może wspomagać działanie antybiotyków! Dzięki temu zwiększa ich skuteczność, a dodatkowo sprawia, że bakterie są mniej oporne na podane antybiotyki. Ma to szczególne znaczenie w przypadku przewlekłych, nawracających infekcji, a także w środowisku szpitalnym. [8]

• pozytywny wpływ na wątrobę

Berberyna przejawia silne właściwości również w wątrobie. Metaanaliza z 2024 r. obejmująca 10 badań klinicznych i 811 pacjentów z niealkoholowym stłuszczeniem wątroby (NAFLD) wykazała, że regularna suplementacja berberyną (najczęściej 500-1500 mg/dobę) doprowadziła do istotnego obniżenia enzymów wątrobowych ALT, AST i GGT, zmniejszyła stłuszczenie oceniane obrazowo oraz poprawiła insulinowrażliwość tkanek. [10]

Efekt hepatoochronny wynika z tego, że berberyna wykazuje znaczące działanie przeciwzapalne. Przegląd badań Ionita-Radu i wsp. wyjaśnia, że berneryna hamuje aktywację kluczowych szlaków zapalnych, ogranicza produkcję cytokin prozapalnych i poprawia równowagę oksydacyjną w hepatocytach. Autorzy podkreślają, że związek ten działa szczególnie korzystnie na wczesne stadia NAFLD (niealkoholowe stłuszczenie wątroby), ograniczając zapalenie i hamując włóknienie tego narządu. [11]

• działanie antyoksydacyjne, inaczej właściwości przeciwutleniające

Berberyna działa antyoksydacyjnie, co ma znaczenie przede wszystkim w kontekście wątroby i zaburzeń metabolicznych. Ograniczając stres oksydacyjny w hepatocytach, berberyna wspiera procesy regeneracyjne w wątrobie i hamuje przechodzenie zwykłego stłuszczenia w kierunku zapalenia. Dodatkowo zmniejszenie nadmiernej produkcji wolnych rodników poprawia insulinowrażliwość tkanek. Stres oksydacyjny jest bowiem jednym z czynników osłabiających sygnalizację insulinową. Właściwości antyoksydacyjne berberyny nie są więc porównywalne do działania np. witaminy C.

Berberyna – działanie

Jak działa berberyna? Mechanizm w pigułce!

Berberyna poprawia metabolizm na kilku kluczowych poziomach naraz. Najważniejszym z nich jest aktywacja enzymu AMPK – naturalnego „przełącznika metabolicznego”, który decyduje, czy organizm korzysta z energii w trybie oszczędzania czy spalania. AMPK zwiększa wykorzystanie glukozy przez mięśnie i zmniejsza jej produkcję w wątrobie. Dzięki temu berberyna realnie obniża poziom glukozy na czczo i poprawia kontrolę glikemii. Dodatkowo AMPK wzmacnia sygnalizację insulinową, co przekłada się na lepszą insulinowrażliwość tkanek.

AMPK wpływa też korzystnie na metabolizm lipidów: hamuje lipogenezę (czyli hamuje odkładanie tłuszczu), zwiększa beta-oksydację (pobudza spalanie tłuszczu), zmniejsza produkcję VLDL i tym samym powstawanie cholesterolu LDL.

Dzięki tym wszystkim elementom AMPK wspiera równowagę metaboliczną na wielu frontach jednocześnie. To tłumaczy też szerokie działanie metaboliczne berberyny. [12, 13]

Ograniczona biodostępność berberyny

Berberyna ma bardzo niską biodostępność. Czysta berberyna wchłania się symbolicznie, bo organizm usuwa ją z jelit zanim zdąży trafić do krwiobiegu. Z tego powodu w suplementach stosuje się jej stabilniejszą i lepiej przebadaną postać, chlorowodorek berberyny (berberine HCl). Mimo to biodostępność HCl nadal pozostaje niewielka, głównie dlatego, że berberyna jest aktywnie „wypychana” przez transporter P-gp w jelitach i bardzo szybko metabolizowana podczas pierwszego przejścia przez wątrobę.

To właśnie tu wchodzi sylimaryna. Ekstrakt z ostropestu działa jako naturalny inhibitor P-gp, a dodatkowo spowalnia metabolizm berberyny w wątrobie. W praktyce oznacza to, że większa część dawki przechodzi do krwi, krąży dłużej i osiąga wyższe stężenia. Połączenie berberyny z sylimaryną jest jedną z najskuteczniejszych strategii poprawy biodostępności tego związku, co przekłada się na mocniejszy i stabilniejszy efekt metaboliczny. [14]

Berberyna – zastosowanie

Berberyna – na co ją stosować?

• wysoki poziom glukozy we krwi (cukrzyca, zespół metaboliczny)
• wspieranie terapii cukrzycy
• insulinooporność
• otyłość (ale uwaga – berberyna nie leczy otyłości, a odchudzanie wspomaga tylko w pewnych warunkach – o tym poniżej)
• wysoki cholesterol
• problemy z wątrobą

Jak stosować berberynę?

Kiedy przyjmować berberynę, w jakich dawkach i jak to się ma do posiłku?

Dawkowanie berberyny

W badaniach klinicznych najczęściej stosowano 900-1500 mg dziennie, zwykle w dawkach podzielonych trzy razy dziennie. Choć pojawiały się też porcje 2400 mg dziennie (też w dawkach podzielonych).

Typowa dawka berberyny w formie chlorowodorku berberyny (berberyna HCl) to 500 mg 2-3 razy dziennie czyli 1000 mg – 1500 mg na dobę.

Taka ilość ma udokumentowany wpływ na glikemię, insulinę, profil lipidowy i parametry wątroby.

Porcje dziennie wyższe niż 1500 mg mogą zwiększyć ryzyko biegunki i dolegliwości ze strony układu pokarmowego.

Dawka jednorazowa licząca 300 mg może być z kolei za słaba. Jednak przyjęta 3 razy dziennie, czyli w sumie 900 mg, ma sens.

Berberyna – przed czy po posiłku?

Najlepiej przyjmować razem z posiłkiem – zwykle do śniadania, obiadu i kolacji. Berberyna potrafi mocno podrażnić żołądek i jelita. Jedzenie łagodzi ten efekt, a także zmniejsza ryzyko nudności i biegunki. Dodatkowo berberyna lepiej wtedy działa na glikemię.

Metforminę przyjmuje się często przed posiłkiem – niech Was to jednak nie zmyli!

Jak długo stosować?

• glukoza i insulina reagują zwykle po 2-4 tygodniach
• lipidy i wątroba – około 8-12 tygodni

Można stosować ją dłużej, o ile są ku temu powody: np. insulinooporność, zaburzenia glikemii.

Kto powinien stosować dawki podzielone?

Wszyscy! Berberyna ma krótki okres półtrwania (kilka godzin).

Jednorazowe połknięcie 1000-1500 mg NIE da takiego efektu jak 2-3 dawki po 500 mg.

Berberyna – przeciwwskazania

Berberyna jest niezalecana dla kobiet w ciąży i karmiących. Nie należy podawać jej dzieciom.

Można łączyć ją z lekami przeciwcukrzycowymi, ale ze względu na podobny wpływ na glikemię wymaga to monitorowania poziomu cukru i czasem korekty dawki.

Berberyna – skutki uboczne

Skutki uboczne berberyny – dotyczy głównie wysokich dawek (powyżej 500 mg berberyny jednorazowo) i przyjmowania na pustyu żołądek:

• biegunka,
• luźne stolce,
• przelewania w brzuchu,
• lekkie nudności.

Czy berberyna jest bezpieczna?

W większości przypadków berberyna jest bezpieczna i dobrze tolerowana – najczęstsze skutki uboczne to łagodne dolegliwości ze strony układu pokarmowego.

Berberyna – FAQ

Na co działa berberyna?

Berberyna wspiera metabolizm glukozy i insuliny, obniża poziom cholesterolu i trójglicerydów, poprawia wrażliwość tkanek na insulinę oraz pomaga w stłuszczeniu wątroby. Ma też działanie przeciwzapalne i wspierające mikrobiotę jelitową.

Kto nie powinien brać berberyny?

Nie stosuje się jej w ciąży, podczas karmienia piersią i u małych dzieci. Ostrożność jest wskazana przy lekach metabolizowanych przez CYP3A4, CYP2D6, CYP2C9 i P-gp oraz przy terapii przeciwcukrzycowej (wymaga monitorowania glikemii).

Jak brać berberynę, żeby schudnąć?

Najlepiej w dawkach podzielonych – zwykle 500 mg chlorowodorku berberyny 3 razy dziennie, razem z posiłkami. Działa głównie przez poprawę insulinooporności, stabilizację glikemii i wpływ na metabolizm lipidów. Nie jest „spalaczem”, ale wspiera proces odchudzania, gdy łączy się ją z dietą i ruchem.

Czy berberynę można brać codziennie?

Tak. Badania potwierdzają bezpieczeństwo codziennego stosowania nawet przez kilka miesięcy, jeśli nie ma przeciwwskazań.

Czy berberyna niszczy jelita?

Nie. Może powodować luźne stolce lub biegunki przy wyższych dawkach, ale nie uszkadza jelit. Badania sugerują wręcz, że poprawia barierę jelitową i korzystnie wpływa na mikrobiotę.

Berberyna – przed czy po posiłku?

Najlepiej razem z jedzeniem. Zmniejsza to ryzyko dolegliwości żołądkowych i wspiera jej działanie na glikemię poposiłkową.

Źródła

1. 1. Berberine: Botanical Occurrence, Traditional Uses, Extraction Methods, and Relevance in Cardiovascular, Metabolic, Hepatic, and Renal Disorders. https://www.frontiersin.org/journals/pharmacology/articles/10.3389/fphar.2018.00557/full
2. 2. Berberine. https://en.wikipedia.org/wiki/Berberine
3. 3. Advancing in vitro elicitation of berberine: techniques and trends (2014-2024). https://link.springer.com/article/10.1007/s11240-025-03094-3
4. 4. Glucose-lowering effect of berberine on type 2 diabetes: A systematic review and meta-analysis. https://www.frontiersin.org/journals/pharmacology/articles/10.3389/fphar.2022.1015045/full
5. 5. Effects of administering berberine alone or in combination on type 2 diabetes mellitus: a systematic review and meta-analysis. https://www.frontiersin.org/journals/pharmacology/articles/10.3389/fphar.2024.1455534/full
6. 6. Overall and Sex-Specific Effect of Berberine for the Treatment of Dyslipidemia in Adults: A Systematic Review and Meta-Analysis of Randomized Placebo-Controlled Trials. https://link.springer.com/article/10.1007/s40265-023-01841-4
7. 7. The effect of berberine supplementation on obesity parameters, inflammation and liver function enzymes: A systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. https://www.researchgate.net/publication/340952692_The_effect_of_berberine_supplementation_on_obesity_parameters_inflammation_and_liver_function_enzymes_A_systematic_review_and_meta-analysis_of_randomized_controlled_trials
8. 8. Berberine and its nanoformulations and extracts: potential strategies and future perspectives against multi-drug resistant bacterial infections. https://www.frontiersin.org/journals/microbiology/articles/10.3389/fmicb.2025.1643409/full
9. 9. Exploring the Role of Berberine as a Molecular Disruptor in Antimicrobial Strategies. https://www.mdpi.com/1424-8247/18/7/947
10. 10. The clinical efficacy and safety of berberine in the treatment of non-alcoholic fatty liver disease: a meta-analysis and systematic review. https://link.springer.com/content/pdf/10.1186/s12967-024-05011-2.pdf
11. 11. Berberine Effects in Pre-Fibrotic Stages of Non-Alcoholic Fatty Liver Disease – Clinical and Pre-Clinical Overview and Systematic Review of the Literature. https://www.mdpi.com/1422-0067/25/8/4201
12. 12. Berberine Improves Glucose and Lipid Metabolism in HepG2 Cells Through AMPKα1 Activation. https://www.frontiersin.org/journals/pharmacology/articles/10.3389/fphar.2020.00647/full
13. 13. AMPK: a nutrient and energy sensor that maintains energy homeostasis. https://www.nature.com/articles/nrm3311
14. 14. Preparation, Characterization, and Pharmacokinetic Evaluation of BerbiQ: An Advanced Bioavailable Berberine Formulation Using OMICS Technology by Synergistic Complexation. https://pubs.acs.org/doi/pdf/10.1021/acsomega.5c05343

Napisała Danka Błaszczak